Uitgeverij Balans 2014, 367 blz. **** Een klein Leven van Vasili Grossman krijgt met deze zeer verzorgde uitgave van uitgeverij Balans alle eer. Het voortreffelijke werk van Robert Chandler (die de inleiding en bijlagen bij elk verhaal schreef) en van vertaler Froukje Slofstra verschaffen de 21ste eeuwse westerse lezer de sleutels om toegang te vinden tot Grossmans verhalen. Wie zich de moeite getroost om alle bijlagen te lezen, begrijpt de verhalen in de historische context én verneemt meer over het leven van deze dissidente auteur. (Een tip voor de uitgever: een leeslintje was handig geweest om onder het lezen vlotjes bij de juiste bijlage te belanden.) Grossman een briljant auteur noemen, is na het lezen van dit boek een eufemisme. Zijn vertelstijl en verhaallijnen zijn loepzuiver, zijn karakterschetsen trefzeker. Onder het voortdurende risico om gearresteerd te worden, laat hij niet na (onderhuidse) kritiek te geven op het Sovjetregime. Hierbij trekt hij niet zelden de kaart van het suggestieve en van het niét-zeggen. De verbeelding en de leegte doen de rest … Tegelijk bespeelt hij universele thema’s die era en locatie overstijgen. Zo bedeelt hij het moeder-kindthema in zowat elk verhaal een glansrol toe. Dat dit trouwens niet altijd om een moeder en een kind als dusdanig moet gaan, komt in De Weg op een sublieme manier tot uiting. Grossman laat er een ezeltje en een paard dezelfde menselijke gevoelens van (lots)verbondenheid delen. Soms draait hij de rollen gewoon om: zo draagt in De Oude onderwijzer een klein meisje zorg voor een oude man … In De Hel van Treblinka zijn de afscheidsscènes bij de selectie hartverscheurend en tegelijk sereen. Op geen enkel moment wordt Grossman melig noch sentimenteel. Handdrukken, kussen, zegeningen, korte, haastige woorden waarin mensen al hun liefde, al hun pijn, al hun tederheid, al hun wanhoop legden … (p. 131) Uiteraard neemt het essay De Hel van Treblinka in deze verhalenbundel een bijzondere plaats in. Het verhaal is zowel inhoudelijk als stillistisch zo verheven boven de andere verhalen, dat het terecht een centrale plaats krijgt in deze uitgave. Het hart krimpt ineen en lijkt stil te staan; zoveel leed, zoveel verdriet, zoveel droefheid kan een mens niet verdragen … (p. 161) Een klein Leven is zo opgebouwd dat de lezer uit elke levensfase van de auteur enkele representatieve verhalen te lezen krijgt. Zo zijn er drie (vroege) verhalen uit de jaren dertig, gevolgd door vier verhalen over de oorlog en de jodenvervolging en ten slotte zes zogenaamde late verhalen. We komen heel dicht bij de persoon van Grossman in de daaropvolgende twee brieven (in de inhoudsopgave heeft men het over drie (?) brieven) waarin hij afscheid neemt van zijn overleden moeder en zijn grote liefde voor haar betuigt. Afsluiten doen we met het deeltje Eeuwige Rust waarin Grossman beschouwingen geeft over de dood, de doden en zij die achterblijven … Chandler maakt er in zijn inleiding bij dit verhaal gebruik van om het zijdelings ook over Grossmans begraafplaats te hebben. Zo verwijst de titel niet alleen naar de vele kleine levens van de verhaalpersonages, maar ook naar het leven van Vasili Grossman zelf. Een klein Leven, als kennismaking met een dissident auteur en ideale wegbereider tot zijn grotere werk: Leven en Lot … |